Smeed het ijzer als het koud is

Over emotieregulatie bij kinderen

“Kom, we gaan opruimen’ zegt Sam zacht. ‘Nee!’ klinkt het fel. Ze probeert het vriendelijk. Dan met een grapje. Daarna wat strenger. Maar Tess blijft ‘nee’ zeggen, steeds harder, steeds bozer. En diep van binnen voelt Sam haar eigen geduld wegglippen.

Herkenbaar?

Of je nu ouder bent, leerkracht, pedagogisch professional of begeleider, we kennen allemaal dat moment waarop een kind niet meer bereikbaar lijkt. Wat je ook zegt of doet, het lijkt niet door te dringen. En toch is er één belangrijk inzicht dat in zulke situaties het verschil kan maken: smeed het ijzer als het koud is!

Wat bedoelen we daarmee?

Wanneer een kind overspoeld wordt door emoties – boosheid, angst, verdriet of frustratie – neemt het gevoel het over van het denken. In de hersenen gaat het ‘alarmsysteem’ aan; het kind komt in de overlevingsstand. In dat moment kan het kind simpelweg niet luisteren, nadenken of leren.

Pas als de emoties gezakt zijn, als het lichaam en hoofd weer rustig zijn, kan er ruimte ontstaan om te reflecteren en te leren. Dán kun je samen onderzoeken wat er gebeurde, hoe het anders had gekund en welke strategieën kunnen helpen.

En dat geldt niet alleen voor kinderen. Ook volwassenen leren niet als ze gestrest zijn. Denk aan die keer dat je in een druk overleg iets goed wilde uitleggen, maar je hoofd blokkeerde. Pas later, toen de spanning zakte, wist je precies wat je eigenlijk had willen zeggen. Rust is dus de voorwaarde voor leren; bij jong én oud.

Wat kun je als opvoeder doen?

Dit betekent natuurlijk niet dat er geen grenzen zijn. Opruimen hoort erbij, het is belangrijk dat we ergens op tijd komen, eten ligt op een bord en hoort niet op de grond. Vaak worden we pas herinnerd aan wat belangrijk voor ons is, als we ermee worden geconfronteerd. Wanneer ‘op tijd komen’ een belangrijke norm voor jou is, raak je gefrustreerd als je ‘te laat’ dreigt te komen wanneer een kind niet meewerkt. Je voelt de tijdsdruk en doet er alles aan om een kind in beweging te krijgen, want je wil op tijd weg. Intern bouwt de spanning bij jou op. Dit voelt een kind! Dit zorgt er dan niet voor dat jullie samen kunnen ontspannen.

Jouw kalmte is essentieel in de begeleiding van een kind. Dit betekent natuurlijk niet dat we als een robot moeten gaan functioneren, want ook wij opvoeders zijn net mensen. Het helpt als ook jij in kalmte stilstaat en reflecteert op de momenten waarin het niet lekker ging en de emoties hoog opliepen. Ook is het dan belangrijk om te bedenken welke behoefte een kind heeft en hoe jullie nader tot elkaar kunnen komen. Wij als volwassene kunnen dat beter dan een kind, want ons brein is verder ontwikkeld.

Wat mag je op welk moment van een kind verwachten en vragen en hoe maak je dat bespreekbaar of duidelijk? Welke waarden en normen zijn voor jou belangrijk? Het refectieformulier kan je helpen om hier dieper in te duiken. Gebruik dit formulier niet om jezelf te beoordelen, maar om te leren begrijpen, over jezelf en over het kind. Elk moment van spanning kan een zaadje van groei zijn.

Maar wat doe je dan in het heetst van de strijd?

Voorkomen is natuurlijk beter dan genezen, maar hier toch een paar tips:

• Blijf zelf kalm
  Jouw rust werkt aanstekelijk. Adem diep in, ontspan je schouders en geef jezelf (en het kind) even ruimte.
• Erken het gevoel
  Zeg bijvoorbeeld: ‘Ik zie dat je boos bent, dat is oké.’ Door te erkennen wat er speelt, voelt het kind zich gezien en dat helpt om weer tot rust te komen.
• Biedt ondersteuning in het kalmeren
  Ga bijvoorbeeld samen hard stampen, springen, wolken wegblazen of muren ‘omduwen’. Door je spieren aan te spannen en te ontspannen zorg je ervoor dat stress verlaagt. Wolken wegblazen of bellenblazen zorgt ervoor dat je goed in- en uitademt. Ook dit verlaagt stress. Niet ieder kind wil worden ondersteund; sommige kinderen willen even helemaal niets. Dan kun je aangeven ‘ik ben hier als je me nodig hebt, neem je tijd’.
• Onacceptabel gedrag stop je met weinig tekst en uitleg
  Zeg bijvoorbeeld kalm ‘Stop, ik wil dat je je handen bij je houdt. Je mag boos zijn. Slaan doen we niet, stampen op de grond mag wel’.
• Wacht met uitleggen of corrigeren
  Een kind dat overstuur is, heeft eerst troost of nabijheid nodig, géén uitleg. Praat pas over gedrag als de storm is gaan liggen.
• Reflecteer samen als het kind weer rustig is
  Stel open vragen: ‘Wat hielp jou om weer rustig te worden?’ of ‘Wat kunnen we de volgende keer anders doen?’ Zo help je een kind zijn eigen emoties te leren begrijpen.
• Zorg ook voor jezelf
  Emotieregulatie begint bij de volwassene. Neem korte pauzes, zoek steun bij collega’s of andere ouders en wees mild voor jezelf.

Door het ijzer te smeden als het koud is, creëer je ruimte voor groei. Niet in het heetst van de strijd, maar in de rust daarna ontstaat verbinding, begrip en leerbaarheid.